Shri Renuka Mata Mandir : माहूर किंवा माहूरगड हे महाराष्ट्रातील नांदेड जिल्ह्यातील एक शहर आणि धार्मिक स्थळ आहे . माहूर हे हिंदू देव दत्तात्रेय यांचे जन्मस्थान आहे . दत्तात्रेय आई-वडील अत्रि ऋषी आणि सती अनसूया माता येथे राहत होते. ब्रह्मदेव, विष्णुदेव आणि भगवान शिव यांना एकदा अनुसया मातेबद्दल बातमी मिळाली की तिच्याइतकी पवित्र आणि पवित्र कोणी नाही. तिच्या धार्मिकतेची चाचणी घेण्यासाठी ते अल्म (भिक्षा) मागण्याच्या आड आले. माहूर जवळ, हिवरा संगम गावात पेनगंगा आणि पूस नदीचा पवित्र संगम आहे, ता. महागाव विदर्भ , जिथून नदी उत्तरेकडे वाहते. पेनगंगा नदी विदर्भ आणि मराठवाड्याची सीमा आहे. माहूर नदीकाठामुळे मराठवाड्यात फक्त 3 किमी अंतरावर येते.
पहिले रेणुका महार देवी मातेचे मंदिर Shri Renuka Mata Mandir आहे, जी देवता परशुरामची आई आहे . इतर दोनांना दत्त शिखर आणि अत्री अनसूया शिखर मंदिरे म्हणतात. दत्त शिखर सर्वांत श्रेष्ठ आहे. माहूरमध्ये रेणुका मातेचे पवित्र मंदिर आहे, जे राज्यातील साडेतीन शक्तीपीठांपैकी (मंदिर) मानले जाते. दरवर्षी विजयादशमीला येथे मोठी यात्रा भरते .
सहस्रार्जुनने आजच्या तेलंगणात कुठेतरी रेणुका महार देवीवर हल्ला केला, कारण त्याला पवित्र कामधेनू गाय पकडायची होती – या गायीमध्ये इच्छा पूर्ण करण्याची दैवी शक्ती आहे. जेव्हा रेणुका महार देवींनी त्यांना नकार दिला की पाहुण्याकडून तुमच्या आवडीची भेट मागणे अयोग्य आहे. त्याने तिच्यावर हल्ला करून तिला जखमी केले. यात तिचा मृत्यू होतो आणि भगवान परशुरामांना हे कळताच ते हतबल झाले. मग वृद्ध लोकांनी त्याला शांत केले आणि दत्तात्रेयांच्या मार्गदर्शनाखाली माहूरमध्ये अंतिम संस्कार करण्यास सांगितले. तेव्हा त्यांना त्यांच्याकडून सांगण्यात आले की, महार देवी रेणुका माता तुमच्या पूजेसाठी प्रथम पर्वतावर प्रकट होईल. हे प्रसिद्ध महार देवी रेणुका माता मंदिर झाले. या पर्वतावरील “मातृतीर्थ” (म्हणजे मातेच्या पूजेचे पवित्र स्थान) हे ठिकाण आहे जेथे आज एक तलाव आहे, “अंत्यष्टी स्थान” (म्हणजे अंतिम संस्कार केले गेले होते.
इतिहास
पौराणिक कथेमुळे आणि तीर्थ हे एक शक्तीपीठ असल्यामुळे हे मंदिर हे शक्तीपंथासाठी एक पूजनीय तीर्थस्थान मानले जाते . असे मानले जाते की रेणुका माता, (ऋषी जमदग्नीची पत्नी) हिचा स्वतःचा मुलगा परशुरामाने शिरच्छेद केला आणि तिचे डोके येथे पडले. रेणुकेला नंतर ऋषी जमदग्नी यांनी त्यांचा मुलगा परशुरामाला वरदान म्हणून पुनर्जन्म दिला . दक्ष याग आणि सतीच्या आत्मदहनाच्या पौराणिक कथेमुळे मंदिराला शक्तीपीठ मानले जाते .
शक्तीपीठे ही दुर्गा किंवा आदिपराशक्ती मंदिरे आहेत जी सतीदेवीच्या प्रेताचे शरीराचे अवयव पडल्यामुळे शक्तीच्या उपस्थितीने विराजमान झाल्या आहेत असे मानले जाते , जेव्हा भगवान शिवाने ते वाहून नेले आणि भटकले. संस्कृतमधील 51 अक्षरांना जोडणारी 51 शक्तीपीठे आहेत. माहूरच्या शक्तीला रेणुका देवी असे संबोधले जाते. बहुतेक शक्तीपीठे कालभैरवाच्या मंदिराशी संबंधित आहेत.
रेणुका मातेचे भव्य रूप
माहूर गडावर माता रेणुकेचे कमलाकर असे देऊळ आहे. हे देऊळ यादवराजा देवगिरी यांनी 800 ते 900 पूर्वी बांधलेले असे. हे देऊळ वास्तुशास्त्रानुसार बांधण्यात आले आहेत. देऊळ हे गाभारा आणि सभामंडपात विभागलेले आहेत. गाभाऱ्यात कोणालाही प्रवेश देत नाही. गाभाऱ्याचे प्रवेश द्वार चांदीच्या पत्राचे आहे.
देवीचा मुखवटा तब्बल 5 फुटी उंच आहे आणि रुंदी 4 फुटी इतकी आहे. जवळच तेलाचा आणि तुपाचा दिवा तेवलेला आहे. देवीचा हा मुखवटा पूर्वाभिमुखी आहे.
देवी आईने डोक्यावर चांदीचा टोप घातलेला आहे. सुवर्णेभूषणे परिधान करून देवी पितांबर नेसलेली आहे. भाळी मळवट भरलेले असून मुखात तांबूल घेऊन आहे. मुखावर सहस्त्र सूर्याचे तेज असलेली माता रेणुकेचे मोहक रूप डोळ्यातच साचवून ठेवण्या सारखे असते.
